بهشت و جهنم

قبل از هر چیز باید دقت نماییم که فرق است بین معنای «ابلیس» با «شیطان». ابلیس اسم خاص برای یکی از جنیّان است که به واسطه‌ی عبادات بسیار و رشد، در صف ملائک قرار گرفته بود. چنان چه انسان نیز می‌تواند از همین سطح حیوانی به روحانی و سپس به ملکوتی برسد.

الف - ابلیس، امتحانات بسیاری را پشت سر گذاشته بود و بسیار عبادت می‌کرد و نمازهای بسیار طولانی داشت، اما غافل بود که همه‌ی این درجات موافق «نفس» او بود، چرا که نزد ملائکه، ممتاز می‌گردید، اما وقتی به او فرمان داده شد که به همراه سایر ملائک به آدم سجده کن، آن امتحان بزرگ پیش آمد و نفس‌پرستی‌اش آشکار گردید و ابا نمود، که اگر ابا نمی‌کرد، از این مرحله نیز عبور کرده و به درجات و مقامات بالاتری می‌رسید:

«وَإِذْ قُلْنَا لِلْمَلَائِکَةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا إِلَّا إِبْلِیسَ کَانَ مِنَ الْجِنِّ فَفَسَقَ عَنْ أَمْرِ رَبِّهِ أَفَتَتَّخِذُونَهُ وَذُرِّیَّتَهُ أَوْلِیَاء مِن دُونِی وَهُمْ لَکُمْ عَدُوٌّ بئْسَ لِلظَّالِمِینَ بَدَلًا» (الکهف، 50)

ترجمه: و (به یاد آر) زمانی را که به فرشتگان گفتیم: به آدم سجده کنید پس همگی سجده کردند جز ابلیس که از (طایفه) جن بود (و گرنه فرشته گناه نمی‏ کند) پس از فرمان پروردگار خود بیرون رفت. (پس) آیا او و اولاد او را به جای من دوست و یاور و سرپرست می‏گیرید در حالی که آنها دشمن شمایند؟! بد بدلی است برای ستمکاران آنچه به جای خدا می‏گیرند.

ب – اما معنای شیطان که از واژه «شَطَنَ» و یا «شاطِن» گرفته شده است، به معنای پست، پلید، خبیث، متمرّد و خلاصه گمراه و گمراه کننده است. لذا «شیطان» فقط شخص ابلیس نمی‌باشد، بلکه او نیز چون پست و پلید شد و چون تمرّد نمود، «شیطان» لقب گردید.

پس، هر پلید، خبیث، گمراه و گمراه کننده‌ای «شیطان» است، خواه ابلیس باشد، خواه سایر جنیّان باشند و خواه انسان. چنان چه امام خمینی (ره)، امریکا را شیطان بزرگ خواندند. از این رو در قرآن کریم به هر نوع «شیطان» و حتی شیاطین از نوع انسان تصریح می‌نماید و از آنها پرهیز می‌دهد.

ج – هیچ احدی به جز پروردگار عالم، بر انسان تسلط ندارد که به اراده‌ی خود او را هدایت یا گمراه نماید. حتی پیامبران علیهم‌السلام نیز چنین سلطه‌ای ندارند، چه رسد به شیاطین جنّ و انس. لذا به پیامبر اکرم صلوات الله علیه و آله نیز می‌فرماید که تو فقط تذکر بده، یادآوری کن، راهنمایی کن، اما تو تسلطی بر آنان نداری که روی بیاورند و یا روی برگردانند:

«فَذَکِّرْ إِنَّمَا أَنتَ مُذَکِّرٌ * لَّسْتَ عَلَیْهِم بمُصَیْطِرٍ * إِلَّا مَن تَوَلَّی وَکَفَرَ»

(الغاشیه، 21 به بعد)

ترجمه: پس یادآوری کن و پند ده که تو (تنها) یادآور و پنددهنده‏ای و بس * تو بر آنها مسلّط نیستی * مگر آن کس را که پشت کرد و کفر ورزید (که تذکرات او را سود ندهد).

در آیه فوق نیز متذکر شده است که ظالمین ولایت الهی را با ولایت شیطانی «بدل» می‌زنند و این ولایت بدلی و جعلی، بسیار بد بدلی است.

(الکهف، 50)

د - پس، ابلیس و سایر شیاطین جنّ و انس نیز به نحو اولی هیچ سلطه‌ای بر انسان ندارند که او را منحرف کنند. انسان موجود برتر است و فقط خودش انتخاب می‌کند که «ولایت، سلطه و ربوبیّت الهی» را برخود بپذیرد، یا «ولایت، سلطه و ربوبیت شیطانی» را بپذیرد. لذا فرمود او بر مؤمنین هیچ سلطه‌ای ندارد، بلکه سلطه‌ی شیطان (اعم از انس و جنّ) فقط بر کسانی است که خودشان ولایت او را می‌پذیرند:

«إِنَّهُ لَیْسَ لَهُ سُلْطَانٌ عَلَی الَّذینَ آمَنُواْ وَعَلَی رَبِّهِمْ یَتَوَکَّلُونَ * إِنَّمَا سُلْطَانُهُ عَلَی الَّذینَ یَتَوَلَّوْنَهُ وَالَّذینَ هُم بهِ مُشْرِکُونَ»

(النحل، 99 و 100)

ترجمه: همانا او را بر کسانی که ایمان دارند و بر پروردگارشان توکّل می‏کنند تسلطی نیست * تسلّط او تنها بر کسانی است که او را دوست و سرپرست خود گرفته‏ اند و کسانی که برای او (خدا) شریک گرفته‌اند.

ﻫ - پس کار شیاطین جنّ و انس فقط وسوسه است و فقط دعوت به باطل است؛ اما به انسان عقل، شعور، فطرت، وحی، الهام، پیامبر و امام داده شده است و از استعداد و قوه‌ی اختیار و انتخاب برخوردار است که کدام دعوت را بپذیرد و کدام را نپذیرد. و هنر انسان شدن نیز همین است. لذا حتی اگر ابلیس و سایر شیاطین نیز نباشند، «نفس اماره»، یا همان نفس حیوانی که لازمه زندگی مادی اوست، برای القا و وسوسه کافیست. اما انسان مجبور نیست که دعوت به حق را نپذیرد و زیر بار دعوت به باطل برود.

خواه ابلیس دعوت کند، یا شیطان‌هایی از جنس انسان یا جنّ دعوت کنند و خواه در و دیوار و هر منظره‌ای او را دعوت به باطل کند. لذا فرمود: از تو عهد گرفتم تا (نه فقط ابلیس)، بلکه شیطان را نپرستی و فقط مرا عبادت کنی و بدانی که شیطان دشمن آشکار توست (یعنی اختیار با خودت است که بر عهد عقلی و فطری پابرجا بمانی یا خیر):

«أَلَمْ أَعْهَدْ إِلَیْکُمْ یَا بَنِی آدَمَ أَن لَّا تَعْبُدُوا الشَّیْطَانَ إِنَّهُ لَکُمْ عَدُوٌّ مُّبینٌ * وَأَنْ اعْبُدُونِی هَذَا صِرَاطٌ مُّسْتَقِیمٌ»

(یس، 60 – 61)

ترجمه: ای فرزندان آدم! آیا به شما (به وسیله پیامبران و عقول خودتان) سفارش نکردم (پیمان نبستم) که شیطان را نپرستید که او مسلما برای شما دشمنی آشکار است؟ * و فقط مرا بپرستید که این راه مستقیم است؟

سایت پاسخ به شبهات

بهشت و جهنم