از آیات قرآن کریم روشن می شود که مهم ترین علت انکار منکران معاد دو چیز است:

شبهه علمی و شهوت عملی.

1. شبهه علمی

برخی از منکران معاد به خاطر عدم آگاهی از جهان آفرینش و جهل به عظمت و قدرت پروردگار، تصور می کنند که تبدیل شدن اجزای پوسیده به انسان، کاری ناممکن و یا مشکل است و کسی توانایی این کار را ندارد; آنان می گویند: (أَءِذَا مِتْنَا وَ کُنَّا تُرَابًا وَ عِظَـمًا أَءِنَّا لَمَبْعُوثُون)[1]; آیا هنگامی که ما مردیم و به خاک و استخوان مبدل شدیم، بار دیگر برانگیخته خواهیم شد؟!; (مَن یُحْیِ الْعِظَـمَ وَ هِیَ رَمِیم)[2]; چه کسی این استخوان ها را زنده می کند در حالی که پوسیده است؟!

قرآن کریم در جواب این گونه افراد می فرماید: بگو: همان کسی آن را زنده می کند که نخستین بار آن را آفرید و او به هر مخلوقی دانا است! ... آیا کسی که آسمان ها و زمین را آفرید، نمی تواند همانند آنان [انسان های خاک شده] را بیافریند؟! آری![ می تواند]، و او آفریدگار دانا است! فرمان او چنین است که هرگاه چیزی را اراده کند، تنها به آن می گوید: موجود باش! آن نیز بی درنگ موجود می شود![3]

در جای دیگر نیز می فرماید: ای مردم اگر در رستاخیز شک دارید، [به این نکته توجّه کنید که:] ما شما را از خاک آفریدیم، سپس از نطفه و ...[ از سوی دیگر] زمین را[ در فصل زمستان] خشک و مرده می بینی، امّا هنگامی که آب باران فرو می فرستیم، به حرکت در می آید و می روید و از هر نوع گیاهان زیبا می رویاند! این به خاطر آن است که[ بدانید]خداوند حقّ است و او است که مردگان را زنده می کند و بر هر چیزی توانا است و این که رستاخیز آمدنی است و شکی در آن نیست و خداوند تمام کسانی را که در قبرها هستند زنده می کند.[4]

(وَذلِکَ عَلَی اللَّهِ یَسیر)[5] و این برای خداوند آسان است.»

2. شهوت عملی

علت دیگر انکار قیامت، تمایل به بی بند و باری و بهره گیری بی قید و شرط از دنیا و هرگونه هوس رانی و هوس بازی است. افراد نفس پرست برای اشباع غرایز حیوانی خود، هیچ حد و مرزی قائل نمی باشند و اگر هم به ظاهر به قوانین تن می دهند، برای این است که چاره ای جز آن ندارند; لذا در پنهانی همه را زیر پا می گذارند.

گناهان زیاد و اعمال بد سبب می شود، تا زنگار بر دل نشسته و انسان از درک حقیقت باز ماند; در نتیجه منکر قیامت و آیات الهی شود: (إِذَا تُتْلَی عَلَیْهِ ءَایَـتُنَا ...); وقتی آیات ما بر او خوانده می شود ... . می گوید: این افسانه های پیشینیان است!; چنین نیست که آنها می پندارند، بلکه اعمالشان چون زنگاری بر دل هایشان نشسته است

اعتقاد به معاد در انسان نوعی حالت خویشتن داری و محدودیت و رعایت قوانین الهی و حقوق سایر انسان ها پدید می آورد. قهراً افراد نفس پرست با چنین عقیده ای مخالف و در کشمکش خواهند بود، زیرا آنان می خواهند با در هم شکستن هر نوع اندیشه محدودیت آور، گام به پیش نهند و به ارضای غرایز و خواسته های حیوانی خود بپردازند:

(بَل یُریدُ الاِنسـنُ لِیَفجُرَ اَمامَه) 6

[انسان شک در معاد ندارد] بلکه می خواهد [آزاد باشد و بدون ترس از دادگاه قیامت]در تمام عمر گناه کند.

(وَمَا یُکَذِّبُ بهِ إِلاَّ کُلُّ مُعْتَد أَثِیم)[7]; تنها کسی آن را انکار می کند که متجاوز و گنه کار است.

افزون بر آن، گناهان زیاد و اعمال بد سبب می شود، تا زنگار بر دل نشسته و انسان از درک حقیقت باز ماند; در نتیجه منکر قیامت و آیات الهی شود:

(إِذَا تُتْلَی عَلَیْهِ ءَایَـتُنَا ...)[8]; وقتی آیات ما بر او خوانده می شود ...

می گوید: این افسانه های پیشینیان است!; چنین نیست که آنها می پندارند، بلکه اعمالشان چون زنگاری بر دل هایشان نشسته است.[9]

در سوره قیامت هر دو شبهه، با بیانی شیوا پاسخ داده شده است.

در چهار آیه نخست، می فرماید: قسم به روز قیامت و قسم به نفس لوّامه سرزنش گر [وجدان] آیا انسان می پندارد ما استخوان های پوسیده و از هم گسسته او را می توانیم گرد آوریم، چرا ما حتی بند انگشتان او  و شیارهای آن را  هماهنگ می کنیم.

و سپس در آیه 5 و 6 می فرماید: [ولی مشکل عده ای شبهه علمی نیست،] بلکه می خواهد آزاد باشد و بدون ترس از دادگاه قیامت، در تمام عمر گناه کند. از این رو با حالت انکار و اعتراض می پرسد: قیامت چه وقت است؟

بهشت و جهنم

پی نوشت:

[1] صافات، آیه 16.

[2] یس، آیه 78.

[3] همان، آیه 79 ـ 82.

[4] حج، آیه 5 ـ 7.

[5] تغابن، آیه 7.

[6] قیامت، آیه 5.

[7] مطففین، آیه 12.

[8] همان، آیه 13و14.

[9] ر.ک: جعفر سبحانی، منشور جاوید، ج 9، ص 55 ـ 106; حبیب اللّه طاهری، سیری در جهان پس از مرگ، ص 86 ـ 88; تفسیر نمونه، ذیل آیات مذکور