بعضی افراد راحت می میرند بعضی هم به سختی

لکلّ امّة اجل فاذا جاء اجلهم لایستأخرونَ ساعةً و لایستقدمون

(سوره ‏ی اعراف، آیه‏ ی 34).

در احادیث و روایات از معصومین(علیه السلام) آمده است که "مرگ را سختی‏‌هایی است دشوارتر از آن که در وصف گنجد، یا با خردهای مردم جهان سنجیده شود.

(نهج البلاغة: الخطبة 221 منتخب میزان الحکمة: 520 )

" البته این سختی برای افرادی است که حساب خود را در این دنیا پاک نکرده‌اند و پرونده سنگینی دارند.

مرگ راحت و آرام همراه با اطمینان و آرامش خاطر ،آرزو و آمال هر انسان مومن و صالحی می باشد و این خواسته بر حق ، تنها از طریق عبودیت و عمل صالح و خالص ممکن و میسر است البته هر کس راحت بدون سختی ، جان به جان آفرین تسلیم کند ، دلیل بر پاک و خوب بودن آن شخص نمی باشد و در مقابلش هر کس به سختی جان دهد دلیل بر ناپاک و بد بدون آن شخص نمی باشد.

ولی افرادی هم می باشند که خداوند متعال توانایی و تکلیف و ظرفیت آنها را می شناسد و می داند که از عهده شکرگزاری هر نعمت و مقام و منزلتی به خوبی بر می آیند و آنها را صاحب مقام و تقوی و علم می کند و عزت و خیر و صلاح دنیا را نصیبش می کند و آرام و مطمئن از دنیا می رود و در آن دنیا هم از سرور و بشارت برخوردار می باشد .اینگونه افراد اولیاء الهی محسوب می شوند و مصداق آیه «ربنا اتنا فی الدنیا حسنه و فی الاخره حسنه و قنا عذاب النار » می باشند.

افرادی نیز بخاطر اعمال ناشایست و گناه و ظلم فراوان در آخر عمر دچار بدترین مرگ وفجیع ترین اتفاق می شوند و به سختی جان می دهند تا باعث عبرت و هشدار برای دیگران شوند بطور مثال افرادی که نماز را سبک بشمارند و یا مرتکب و مبتلا به بعضی از گناهان کبیره باشند دچار مرگ سخت همراه با تشنگی و گرسنگی می شوند.

در شرح حال بعضی از بزرگان و اولیا الهی آمده است که در آخرهای عمر خود مبتلا به سخت ترین بیماری می شدند و حتی اطرافیان تحمل پرستاری و سرپرستی آنها را نداشتند و صبر و تحملشان به سر می رسید ولی آن بزرگان این گونه سختی ها و بیماری ها را راه گشایش و رهائی از خطرات قبر و قیامت می دیدند و همه را به جان می خریدند.

هر انسانی درخواست مرگ راحت از خداوند متعال بکند که در ادعیه ائمه اطهار وارد شده است «وراحه عند المومن و مغفره بعد الموت و العفو عند الحساب» ، همچون درخواست سلامتی و امنیت و روزی حلال و همسر و فرزند صالح هیچ منعی ندارد و خداوند متعال هم کسی را که لایق و شایسته بداند و همچنین دارای ایمان محکم و عمل صالح باشد این نعمت را به وی عطا می نماید.

یکی از سوالاتی که درباره مرگ پرسیده می‌شود مربوط به حالاتی است که انسان در زمان مرگ دارد. اینکه جان دادن سختی دارد، حکمت این سختی برای انسان چیست؟

امام کاظم(علیه السلام) در نزد مردی که در سکرات مرگ فرو رفته بود، در این باره فرمودند:

" مرگ صافی‏‌ای است که مۆمنان را از گناهانشان صاف می‏‌کند و آخرین دردی است که به عنوان کفّاره آخرین گناهی که در وجودشان می‏‌باشد به آنها می‏‌رسد و کافران را نیز از حسناتشان صاف می‏‌سازد و آخرین خوشی یا آسایشی است که به عنوان آخرین پاداش حسنه‏‌ای که دارند، به ایشان می‏‌رسد ...

( معانی الأخبار: 289 / 6 منتخب میزان الحکمة: 518 )".

در «معانی ‏الاخبار» از حسن بن علی(علیه السلام) نقل شده که علی بن محمد، امام هادی(علیه السلام) بر بیماری از اصحابش وارد می‏ شود، در حالی که بیمار از خوف مرگ می‏ گریسته و جزع می ‏نموده است.

علی بن محمد(علیه السلام) به او می‏ گوید که ای بنده‏ی خدا! تو از مرگ می‏هراسی چون آن را نمی‏شناسی. بگو ببینم اگر بدنت چرک شود و از کثرت چرک و ناپاکی در اذیت باشی و مبتلا به جرب و جراحت گردی و بدانی که شستشوی حمام همه این‏ها را از بین خواهد برد، با این وضعیت آیا می‏خواهی که به حمّام روی و ناپاکی‏ها را از خود بزدایی و یا اینکه از چنین کاری اکراه داری و می‏خواهی که به همان حال بمانی؟ شخص بیمار پاسخ داد: آری حمام را ترجیح می‏دهم، ای پسر پیغمبر خدا.

در این هنگام حضرت فرمود: پس بدان که آن موت همان حمّام است و همانا آخرین مهلتی است برای تو که گناهانت را از خود بزدایی و خویش را از بدی‏ها پاک سازی. حال اگر بر موت وارد شوی و بدان مجاورت کنی، مسلماً از هرگونه غم و ناراحتی نجات خواهی یافت و به هرگونه فرح و شادی خواهی رسید. پس از این، بیمار آرامش خود را بازیافت، حالت سروری بدو دست داد و تسلیم مرگ شد، چشم‏هایش را بست و این جهان را وداع گفت.

اصل کلی ای وجود ندارد که مۆمن راحت جان می‏دهد و غیرمۆمن با سختی. بسیاری از مۆمنین هستند که لطف خداوند شامل حالشان می‏ شود و بعضی گناهانشان به واسطه سختی جان کندن جبران می‏ شود کما اینکه فرمایش امام هادی(علیه السلام) نیز به این موضوع دلالت می‏ کند (مرگ آخرین مهلت است برای تو که گناهانت را از خود بزدایی و خویش را از بدی‏ها پاک‏سازی).

با اینکه شخص مۆمن از دنیا می ‏رود، ولی این نحو جان دادن برای آن است که پاک رحلت کند و پاک وارد جهان آخرت شود و به تعبیری اصلاح شود.

چنانچه پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می‌فرماید:

المَوتُ کَفارةٌ لِذُنوب المُۆمِنینَ.

( بحارالانوار، ج6، ص151، ح3)

مرگ (و سختی‌های آن) سبب جبران گناهان مۆمنین است.

همین سختی جان دادن برای کفار و مشرکان بیانگر این موضوع است که با مرگ عذابشان شروع می‏ شود. گاه ممکن است که اهل فسق و غیر مۆمنی به راحتی جان بدهد و این به خاطر آن است که اهل عذاب می‏ باشد و لیکن چون حسناتی هم داشته و کارهای خوبی هم کرده، این راحتی جان دادن پاداش آن کارهای خوب است تا حسابش همین جا تصفیه شود و در آخرت طلبی نداشته باشد و در نهایت معذّب و بدبخت شود.

و دلیل دیگر را در کلام معصوم می یابیم که امام کاظم علیه السلام در این رابطه می‌فرمایند:

تُصَفِّی الْکَافِرِینَ مِنْ حَسَنَاتِهِمْ فَیَکُونُ آخِرُ لَذَّةٍ أَوْ رَاحَةٍ تَلْحَقُهُمْ هُوَ آخِرَ ثَوَاب حَسَنَةٍ تَکُونُ لَهُم‏.

( بحارالانوار، ج6، ص155، ح10)

راحت مردن کافر، به خاطر تسویه حسابی است که خداوند نسبت به کارهای نیک آنان انجام می‌دهد و این آخرین لذت یا راحتی است که برای آنان است و آخرین ثواب حسنه‌ای است که برای آنان بوده است.

بنابر این به هیچ ‏وجه آسانی و سختی جان دادن نسبت به مۆمن و کافر نیکوکار و بدکردار کلیّت ندارد، اجمالاً می‏توانیم بگوئیم «از ماست که بر ماست». هر کس آنچه را انجام داده به همان خواهد رسید. آسانی و سختی جان کندن، مقدمه و نماد برداشت محصول عمر است؛

اگر مایل هستیم ملائکه رحمت و ائمه طاهرین(علیه السلام) را همراه با خطاب‏های «سلاماً سلاماً» ملاقات کنیم راهش این است که با آگاهی و اختیار قدم در مسیر هدایت بگذاریم و به ایمان و عمل صالح و مقیّد و پایبند باشیم.

اگر شخص واجد صفات نیک، متعهد و متشرّع باشد، ولی در بعض مواقع مرتکب خطاها و گناهانی چند شده، سختی جان دادن درباره چنین فردی، ممکن است کفّاره گناهانش زدوده می‏ شود و به اصطلاح این گونه جان دادن (سوختن در آتش، خورده شدن توسط حیوانات وحشی، غرق شدن در دریا و از این قبیل) آن خطاها و قصورات را جبران می‏ کند.

در پایان زمان و مکان، اسم و داشتن پدر و مادر صالح یا داشتن فرزند مۆمن و پاک و از این قبیل موضوعات در کیفیت جان دادن، و در حالات انسان در مواقع حشر و نشر و رسیدگی به اعمال و حساب و کتاب قیامت، تأثیر دارد، اما این تأثیر به میزان اثرگذاری حالات و اعمال خود فرد نمی‏ باشد.

برای مثال نقل شده، فوت در شب و روز جمعه مخصوصاً شب و روز جمعه ماه مبارک رمضان، آزادی و رهایی از عذاب و وصول به بهشت و جلب رحمت الهی را به دنبال دارد؛ یا فوت در بعضی اماکن مقدسه همچون نجف اشرف، کربلا، قم، حرم رضوی و... موجب آمرزش می‏ شود و خبرهایی از این دست بسیار است.

اما این نکته مهم را فراموش نکنیم که  شرط اول در تمام این موارد و راه وصول به این مقامات، همانا ایمان و عمل صالح فرد است و این سنت و قاعده الهی پیوسته حاکم و جاری است که:

فمن یعمل مثقال ذرّةٍ خیراً یره و من یعمل مثقال ذرّةٍ شرّاً یره "

هر کس به اندازه ذره ‏ای خوبی کند پاداش آن را خواهد دید و هر کس به اندازه ذرّه‏ ای کار زشت کند کیفر آن را خواهد چشید(سوره‏ ی زلزال).

بنابر اصول کلّی که مطرح شده هر کس سرانجام آن درو کند که کاشته است ؛ اگر جو بکارد، جو درو کند و اگر کرم ابریشم پرورش دهد، حریر و پرنیان به دست خواهد آورد و مسلماً هر کس راه هدایت و سعادت را طی کند به مقصود خود (رضوان و مغفرت الهی) خواهد رسید و هر کس راه ضلالت و گمراهی را بپیماید بدون شک شقیّ و بدعاقبت خواهد شد.

مرگ هر انسانی وابسته به مقام و مرتبه و اعمال و رفتاری است که در دنیا داشته و یا انجام داده است و همچنین به نگاه و شناخت آن فرد به زندگی و جهان هستی و خالق متعال بستگی دارد .

منابع:

کتاب معادشناسی/ جلد اول

سیمای فرزانگان، رضا استادی.

معاد، سید محمد شجاعی.

بهشت و جهنم