بهشت و جهنم

حق الناس به حقوقی گفته می شود که نسبت به انسان دیگر باید مراعات شود, مانند حق همسایگی و حق پدر ومادر و حق استاد و معلم و حق انسان ها در اجتماع و حق مؤمنان نسبت به یکدیگر و حق همسر و فرزند و حقوق مالی و آبرویی که مربوط به دیگران است ,

مانند غیبت کردن و نکشتن فرد بی گناه و جراحت وارد نکردن که دیه داردو نیز پرداخت زکات و خمس .هر حکمی که از ناحیه خدا واجب شده باشد, حتی اگر متعلق به انسان ها باشد,

حق اللّه محسوب می شود.

عدم رعایت حقوق الهی گناه محسوب می شود و برای جبران آن , نیاز به توبه است و در بعضی موارد, غیر از توبه ,نیاز به جبران و کفّاره و پرداخت جریمه است , مثلاً اگر کسی به طور عمد روزه نگرفت , غیر از قضا, باید کفاره بدهد.

اما در حقوق الناس غیر از توبه به درگاه خدا باید در صورت امکان رضایت صاحب حق را جلب کرد و اگر حق مالی است , آن را به صاحبان مال یا وارثان پرداخت نمود و اگر مدیون آنان را نمی شناسند یا امکان دسترسی به آنان را ندارد, با اجازه حاکم شرع ردّ مظالم نماید.

در حقوق الناس , حق الهی نیز هست . بنابراین در ترک آن نیاز به توبه است. در هر صورت حق الهی زودتر قابل بخشش است . در حدیث قدسی است :به عزت و جلالم سوگند! در قیامت ازحق مظلوم نسبت به ظالم نخواهم گذشت .

حدود و موارد حق الناس

باید گفت بر اساس آیات و روایات اسلامی، مردم ومۆمنان دارای سه نوع حق و احترام می‌باشند.

1- احترام به مال مردم

در دیدگاه اسلامی، مال و دارایی مۆمن و گاهی اموال دیگران محترم است ومصونیت دارد و اتلاف و تجاوز در آن مجاز نیست. بنابراین، اگر کسی از راه ربا، رشوه، فریبکاری، سرقت و بالاخره هرگونه تصرف نامشروع، مالی را از کسی خورده باشد، باید به تحصیل رضایت صاحب مال و یا باز پس دادن آن مال اقدام نماید.

2- احترام به جان مردم

جان مسلمان از نظر اسلام حرمت خاصی دارد بنابراین هیچ کس نمی‌تواند به جان مسلمان، لطمه‌ای از قبیل ضرب و جرح وارد آورد یا با دادن غذای فاسد و مسموم و یا اعتیاد به مواد مخدر و یا هر چیز دیگری، سلامتی کسی را به خطر اندازد. بنابراین احترام به جان و بدن و سلامتی افراد، تا آن حدّ مورد اهمیت و مۆاخذه است که حتی خداوند هم از آن صرف نظر نمی‌کند!

امام علی ـ علیه السّلام ـ فرمود: خداوند می‌فرماید: «به عزّت و جلال خودم سوگند، از ظلم هیچ ظالمی نخواهم گذشت، اگر چه به اندازه دست بر دست زدنی باشد، ‌یا با فشار دادن دستی از روی ستم، محقق شده باشد». (علامه مجلسی، بحار الانوار، ج 6، ص 29 )

علاوه بر احترام و حرمت جسم و بدن دیگران، انسان نمی‌تواند با ترساندن و اندوهگین ساختن، آزردن و خلاصه هر گونه ضربه به اعصاب و روان دیگران موجبات ناراحتی آنان را فراهم نماید، ‌درغیر این صورت باید همه ضربه‌ها و خسارت‌های وارده را جبران نماید. و اگر چنین نکند، در دنیا و آخرت کیفر کردار ناروای خویش را خواهد دید.

3- حفظ آبروی دیگران و احترام به آن

عرض و آبروی افراد هم، دارای حرمت و مصونیت فوق العاده‌ای است و از موارد حق الناس به شمار می‌آید. بنابراین انسان نمی‌تواند به وسیله غیبت، تهمت، افشاگری و هرگونه رفتار دیگری، به آبرو و حیثیت دیگری ضربه و آسیبی وارد نماید، زیرا در غیر این صورت مرتکب ظلم بزرگی در حق او شده که باید به جبران آن بپردازد.

چنان که امام صادق ـ علیه السّلام ـ می‌فرماید:

«مَن کسَرَ مۆمِناً فَعلَیْه جَبْرُهُ؛

هر کس حیثیت مۆمنی را بشکند، بر او واجب است که آن را جبران نماید.»

(علامه مجلسی، بحار الانوار، ج 22، ص 351 )

حاصل آن که، حق الناس از نظر اسلام با عدالت و حکمت الهی رابطه ای تنگاتنگ دارد و دارای گستره وسیعی می‌باشد. به عبارتی حق الناس در همه ابواب فقه وجود دارد و می‌توان گفت که بابی از ابواب فقه اسلامی نیست، مگر اینکه مسایل فراوانی در زمینه حق الناس وجود دارد.

پس باید دانست که جامعه بر عهدة هر یک از اعضای خود حقوقی دارد که همگی به احترام و ادای آن موظفند و عمل به آنچه آدمی، خود انتظار انجام آن را از دیگران دارد، پایین‌ترین درجه آن است.

چنان که از امام صادق علیه السّلام  درباره حق مۆمن بر مۆمن سۆال شد، آن حضرت فرمود:

«... اَیْسَرُ حَقٍّ مِنها اَنْ تُحبُّ لِنفْسکَ و تَکْرهُ لهُ ما تَکرَهُ لِنَفْسکَ...؛

کم‌ترین میزان حقوق برادرت بر تو آن است که آنچه را برای خودت دوست می‌داری برای او نیز دوست بداری و آنچه را برای خودت نمی‌پسندی، برای او نپسندی.»

(علامه مجلسی، بحار الانوار، ج 74، ص 224 ) .

و در جای دیگری می فرمایند:

«اَوّلُ قَطْرَة مِنْ دَمِ الشَّهید کَفارةُ لِذُنُوبه اِلاَّ الدَّیْن فَاِنَّ کَفارَتُه قَضائه»:

«اولین قطره خون شهید، کفاره گناهان او است؛ مگر بدهکاری که کفاره آن ادای آن است.»

(من لا یحضره الفقیه، ج‏3، ص 183، ح‏3688)

نتیجه:

آنکه اگر خدا از حق محض خود بگذرد از لطف اوست، اما در مورد حق الناس پای دیگری در میان است و اگر او نگذرد، بدون احقاق حق عدالت اجرا نشده است.