بهشت و جهنم

ملائکه‌ای که برای قبض روح انسان‌های بدکار حاضر می‌‌شوند، حالتی غضبناک دارند و با تازیانه‌های آتشین به سر و صورت فرد می‌زنند و او را قبض روح می‌کنند. در روایات، در مورد سختی جان کندن انسان‌‌های بدکار، تعابیر مختلفی شده است.

در روایت مشهوری آمده است که پیغمبراکرم «ص» با تعدادی از اصحاب خود در مسجد نشسته بودند که صدای مهیبی به گوش رسید و همه وحشت کردند. حضرت فرمودند: آیا دانستید این چه صدایی بود؟ گفتند خدا و رسولش بهتر می‏دانند. پیامبر اکرم «ص» فرمودند: سنگی بود که هفتاد سال پیش به قعر جهنّم رها شد و الآن به ته دوزخ رسید و این صدا از رسیدن آن به ته دوزخ بود. هنوز کلام حضرت تمام نشده بود که به حضرت اطّلاع دادند یکی از منافقین مُرد!

استاد بزرگوار ما حضرت امام خمینی در معنای این روایت می ‏فرمودند: معنایش این است که، یک نفر هفتاد سال در دنیا راه جهنم را پیش گرفته و حالا که مرده، به ته جهنّم رسیده است‏.

یاد مرگ و منازل آخرت و نیز تفکّر پیرامون عالم قبر و قیامت، مانع سقوط انسان به درّه تباهی و غفلت است. بسیاری از بزرگان و علما، سفارش می‌کرده‌‌اند که در طول شبانه روز، تا ده مرتبه به یاد مرگ باشید.

همه موجودات، حتماً و یقیناً، روزی طعم مرگ را خواهند چشید، لذا اندیشیدن بر مسأله مرگ و مسائل بعد از آن مانند قبر، برزخ، محشر، حساب و کتاب، بهشت و جهنّم، تأثیر فراوانی بر نگرش و رفتار افراد دارد.

در این بحث، مطالب مربوط به مرگ، و احتضار را بدون جنبه استدلال کلامی و فلسفی، و تنها با استناد به آیات قرآن کریم و روایات ائمه اطهار«سلام‌الله‌علیهم» ارائه می‌کنیم.

اوّلین منزل از منازل آخرت که آخرین منزل از منازل دنیاست،‌ احتضار و جان کندن می‌باشد. اگر کسی در زندگی خود انسان نیکوکاری باشد، ملائکه با تلطّف و مهربانی بر بالین او حاضر می‌شوند و برای قبض روح او، با ملاطفت با وی برخورد می‌نمایند و اگر شیعه باشد، امیرالمۆمنین«سلام‌الله‌علیه» نیز بر بالین سر او می‌آیند:

«یا حَارِ هَمْدَانَ مَنْ‏ یمُتْ‏ یرَنِی‏ مِنْ مُۆْمِنٍ أَوْ مُنَافِقٍ قُبُلًا

یعْرِفُنِی طَرْفُهُ وَ أَعْرِفُهُ بنَعْتِهِ وَ اسْمِهِ وَ مَا عَمِلا»

ای کسی که آمال و آرزوها تو را فرا گرفته است، مرگ ناگهان می‌آید و آمال و آرزوها همگی به گور می‌رود و این آمال و آرزوها و این کاشکی‌ها فایده ندارد

چنانچه آن فرد، از نظر اخلاق و اعتقادات در درجات بالایی باشد، همه چهارده معصوم«سلام‌الله‌علیهم» بر سر او حاضر می‌شوند و پس از قبض روح، او را نزد خود می‌برند. قرآن کریم در توصیف جان دادن انسان‌های نیکوکار می‌فرماید:

«الَّذینَ تَتَوَفَّاهُمُ الْمَلائِکةُ طَیبینَ یقُولُونَ سَلامٌ عَلَیکمْ»

ملائکه مأمور الهی، با تلطّف و احترام فراوان، همراه با سلام و رحمت، او را قبض روح می‌کنند. به تعبیر برخی از روایات، مرگ برای چنین انسانی مثل آن است که گلی را بو کند و از دنیا برود.

علامه مجلسی با مرحوم جزائری «رضوان‌الله‌تعالی‌علیهما» با یکدیگر تعهّد کرده بودند که هر کدام زودتر از دنیا رفت، در صورت امکان، خصوصیات مرگ و برزخ را برای دیگری که زنده است، بگوید. وقتی علامه مجلسی از دنیا رفت، به خواب مرحوم جزایری آمد و گفت: عزرائیل آمد و یک گلی به من داد و من آن را بو کردم و متوجّة شدم که مرد‌ه‌ام.

امّا راجع به انسان‌های بدکار، احتضار و جان کندن بسیار سخت و ناگوار خواهد بود. قرآن کریم در توصیف این حالت می‌فرماید:

«یضْرِبُونَ وُجُوهَهُمْ وَ أَدْبارَهُمْ»

توجّه به حال نیکوکاران و بدکاران در هنگام احتضار و جان کندن و آیات و روایاتی که برخی از آنها بیان شد، برای عبرت‌گیری و تذکّر هر مسلمانی کافی است.

قرآن کریم، در مورد مهم‌ترین خواهش انسان‌های بدکردار در هنگام احتضار و دم مرگ، می‌فرماید:

«قالَ رَبِّ ارْجِعُونِ، لَعَلِّی أَعْمَلُ صالِحاً فیما تَرَکتُ کلاَّ إِنَّها کلِمَةٌ هُوَ قائِلُها»

آنان التماس می‌کنند که خدایا ما را برگردان تا کارهای نیک انجام دهیم، ولی در پاسخ خطاب می‌‌شود: برگشتی در کار نیست. تو عمری در اختیار داشتی که به فکر امروزت باشی، امّا غفلت ورزیدی!

در یکی از اشعاری که به امیرالمۆمنین «سلام‌الله‌علیه» منسوب است، حضرت می‌فرمایند:

«یا من بدنیاه اشتغل قد غره طول الأمل‏

الموت یأتی بغتة و القبر صندوق العمل‏»

ای کسی که آمال و آرزوها تو را فرا گرفته است، مرگ ناگهان می‌آید و آمال و آرزوها همگی به گور می‌رود و این آمال و آرزوها و این کاشکی‌ها فایده ندارد.

مسلمان واقعی، باید همیشه و در همه حالات، به فکر قبر و قیامت خود باشد و به این امر بیندیشد که اگر ناگهان لحظه مرگ او فرا رسد، آیا دیانت و ایمان خود را همراه خواهد برد؟

قاسم بن علاء همدانی، یکی از وکلای امام زمان«ارواحنافداه» در آذربایجان بود که عمری طولانی داشت و در اواخر عمر بینایی خود را از دست داد. محمد بن احمد صفوانی می‌گوید: مرتّباً برای او توقیعاتی از ناحیه مقدّسه صادر می‌شد. تا اینکه مدّتی برای او نامه‌ای نیامد. روزی وی را غمگین و ناراحت دیدم که نکند حضرت ولی عصر«ارواحنافداه» از دست او ناراحت باشند. هنگام ظهر، وقتی با هم ناهار می‌خوردیم، قاصدی از جانب امام زمان «ارواحنافداه» آمد و توقیع مبارک حضرت را به او داد.

اگر کسی به راستی در طول زندگی، در گفتار، کردار و اعمال خود به حضرات معصومین «سلام‌الله‌‌علیهم» شباهت پیدا کند، در موقع مرگ نیز عاقبت به خیر می‌‌شود و ایشان هنگام احتضار او، بر سر بالینش حاضر می‌شوند و او را با خود به بهشت و تحت لوای حمد، می‌برند.

پس از احتضار و جان کندن، سخت باشد یا آسان و راحت، نوبت به عالم قبر می‌رسد که تعبیر پیامبر اکرم «صلّی‌‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم» با توجّه به اینکه انسان نیکوکار باشد یا بدکار، باغی از باغ‌‌های بهشت است یا حفره‌ای از حفره‌های جهنّم.[10]

امام صادق علیه السّلام می فرمایند:

پیامبر بزرگوار صلّی اللّه علیه و آله و سلّم می فرمایند:

مرگ را بیشتر یاد کنید؛ زیرا هیچ بنده ای زیاد یاد مرگ نکند مگر اینکه خدای تعالی قلبش را زنده کند و مرگ را برایش آسان نماید.( یار عاشقان ، ج 7، ص 314)

امام صادق علیه السّلام می فرمایند:

یاد مرگ شهوات را در نفس می میراند و مراکز روئیدن غفلت را نابود می کند و قلب را به وعده های خدا، تقویت می نماید و طبع را رقیق کرده و نشانه های هوی را می شکند.( همان)

پیامبر بزرگوار صلّی اللّه علیه و آله و سلّم می فرمایند:

برترین زُهد در دنیا، یاد مرگ است و بهترین عبادت، اندیشه و تفکر است . کسی که یاد مرگ بر سنگینی نیکی هایش بیفزاید، قبرش (در عالم برزخ ) را باغی از باغات بهشت یابد.(همان)

یاد مرگ در تزکیه نفس انسان نقش والایی دارد و برای فرد بسیار سودمند است، یاد مرگ می تواند دیدگاه انسان را نسبت به جهان، دگرگون سازد. کسی که آگاهی یابد اینکه روزی مرگ او را در خواهد ربود، بدون تردید، زندگی معقولی برای خود انتخاب می کند که بعد از مرگ، حوادث نامطلوب عالم برزخ گریبانگیر وی نشود و مستوجب عذاب برزخی نگردد.

مولای بزرگوار، امیرالمۆمنین علیه السّلام در روایتی ارزشمند خطاب به فرزند بزرگوار خود می فرمایند:

بدان که تو برای آخرت آفریده شده ای نه برای دنیا! و برای نیستی نه برای جاودانه زیستن (در این دنیا)، و برای مُردن نه برای زنده ماندن.

همانا تو در منزلی هستی، ناپایدار که باید از آن رخت بربندی. تنها چند روزی در آن خواهی زیست، راه تو، راه آخرت است و تو شکار مرگی که نه تو را از آن گریز است و نه گزیر. (مرگ) در پی هر که باشد، خواه و ناخواه، او را دریابد. از آن بترس در حالی که تو سرگرم گناهی باشی، گرفتارت سازد، به این امید که پس از آن توبه خواهی کرد، و مرگ میان تو و توبه ات حائل شود که در این صورت خود را تباه ساخته باشی.(تحف العقول، ص 124)

منبع : تبیان / پایگاه اطلاع رسانی آیت الله مظاهری

کتاب راز آفرینش از آغاز خلقت تا جهان بعد از مرگ ، مۆلف : تقی ژاله فر