بهشت و جهنم

اگر کسی روزه ماه رمضان را عمداً (بدون عذر شرعی مانند مریضی) نگیرد، باید قضای آن را بجا آورد و برای هر روز دو ماه روزه بگیرد یا به شصت فقیر طعام بدهد، یا یک بنده آزاد کند و چنانچه تا رمضان آینده قضای آن روزه را بجا نیاورد برای هر روز نیز دادن یک مد طعام لازم است.

در اینجا به سه سوال فقهی پاسخگو خواهیم بود:

سوال: اگر کسی روزه سال قبل را نگرفته و تا ماه رمضان آینده نیز قضا نکرده باشد چه حکمی دارد؟

سه صورت برای پرسش شما وجود دارد که ما با استفاده از دیدگاه های مراجع تقلید، به تفکیک به پاسخ آن می پردازیم.

یک. اگر به واسطه مرضی، روزه رمضان را نگیرد و مرض او تا رمضان سال بعد طول بکشد، قضای روزه‏هایی را که نگرفته بر او واجب نیست و باید برای هر روز یک مدّ که تقریباً ده سیر (750 گرم) است گندم یا جو و مانند اینها به فقیر بدهد. (توضیح المسائل (المحشی للإمام الخمینی)، ج‏1، ص 947، مسأله 1703)

دو. اگر به واسطه عذر دیگری؛ مثلًا برای مسافرت روزه نگرفته باشد و عذر او تا رمضان بعد باقی بماند، روزه‏هایی را که نگرفته باید قضا کند و احتیاط مستحب آن است که برای هر روز یک مد طعام هم به فقیر بدهد. (توضیح المسائل (المحشی للإمام الخمینی)، ج‏1، ص 947، مسأله 1703)

سه. اگر در ماه رمضان به واسطه عذری روزه نگیرد و بعد از رمضان عذر او برطرف شود و تا رمضان آینده عمداً قضای روزه را نگیرد باید روزه را قضا کند و برای هر روز یک مد گندم یا جو و مانند اینها هم به فقیر بدهد. (توضیح المسائل (المحشی للإمام الخمینی)، ج‏1، ص 947، مسأله 1705)

سوال: اگر قضای روزه رمضان را تا رمضان آینده نگیرد، آیا معصیت کرده است یا نه؟

اگر قضای روزه رمضان را (یک سال یا )چند سال تأخیر بیندازد باید قضا را بگیرد، و برای هر روز یک مد طعام به فقیر بدهد. (توضیح المسائل (المحشی للإمام الخمینی)، ج‏1، ص 949) بنابراین چنین کاری حرام نیست و شخص معصیت نکرده است. (مستمسک العروة الوثقی، ج‏8، ص 506؛ المستند فی شرح العروة الوثقی، ج‏2، ص 198؛ صراط النجاة (خویی)، ج2، ص 150، س 472)

سوال: 1. کسی که نمی داند از سال های قبل (سال های اولیه تکلیف) نماز قضا دارد یا نه و حتی نمی تواند حدس بزند که مثلاً چقدر نماز قضا دارد، تکلیفش چیست؟

3. کسی که روزه قضای خود را تا ماه رمضان آینده نگیرد و وارد ماه رمضان شود و بعد از آن بخواهد قضای آن را بگیرد، آیا کفاره نیز شاملش می شود؟

1. اگر کسی نمی داند که آیا نماز قضایی بر عهده اش است یا خیر، چون یقین به قضا شدن ندارد، چیزی بر عهده او نبوده و بجا آوردن نماز قضا بر او واجب نیست. (حسینی خامنه ای، سید علی، أجوبة الاستفتاءات (بالفارسیة)، ص 106، س 526 و 527) پس، بر شما چیزی واجب نیست.اما اگر یقین به داشتن نماز قضا داشته، ولی مقدار آن را نمی دانید (و نمی توانید حدس بزنید) اگر مقدار کمتر را بخوانید کافی است. (توضیح المسائل (المحشی للإمام الخمینی)، ج‏1، ص 754، مسئله 1383)

2. اگر یقین ندارید که روزه ای قضا شده یا نه، مانند نماز چیزی بر عهده شما نیست. اما اگر نمی توانید مقدار قضا شده را حدس بزنید، فتوای مراجع عظام تقلید به شرح ذیل است:

آیة الله خامنه ای(دام ظله): جایز است که به قضای آن مقدار از روزه‏هایش که یقین به فوت آنها دارد، اکتفا نماید. (أجوبة الاستفتاءات (بالفارسیة)، ص 170، س 819)

آیة الله فاضل (ره): اگر در تعداد روزهایی که نگرفته و باید قضا کند شک دارد، باید به مقداری که یقین دارد روزه نگرفته قضا کند. مثلًا اگر شک کند که پنج روزه قضا بر عهده او است یا هفت روزه باید پنج روز را قضا کند. (توضیح المسائل (المحشی للإمام الخمینی)، ج1، ص 945)

آیة الله زنجانی(دام ظله): بنابر احتیاط واجب باید مقدار بیشتری را که احتمال می‏دهد روزه نگرفته قضا نماید. (توضیح المسائل (المحشی للإمام الخمینی)، ج1، ص 945)

آیة الله مکارم شیرازی(دام ظله): همان مقدار که یقین دارید روزه نگرفته اید قضا کنید. (سایت معظم له، استفتائات، احکام روزه قضا)

آیة الله بهجت(ره): به مقدار یقینی باید انجام دهید (قضا کنید). (سایت معظم له، استفتائات، احکام روزه قضا)

3. اگر روزه رمضان را عمداً (بدون عذر شرعی مانند مریضی) نگیرد، باید قضای آن را بجا آورد و برای هر روز دو ماه روزه بگیرد یا به شصت فقیر طعام بدهد، یا یک بنده آزاد کند و چنانچه تا رمضان آینده قضای آن روزه را بجا نیاورد برای هر روز نیز دادن یک مد طعام لازم است. (توضیح المسائل (المحشی للإمام الخمینی)، ج1، ص 949، م 1710)

خلاصه: اگر کسی به واسطه مرضی روزه رمضان را نگیرد و مرض او تا رمضان سال بعد طول بکشد، قضای روزه‏هایی را که نگرفته بر او واجب نیست و باید برای هر روز یک مد (که تقریباً ده سیر(750 گرم) است)، طعام یعنی گندم یا جو و مانند اینها به فقیر بدهد.

اما اگر به واسطه سفر روزه را نگیرد پس باید هر روزی را که نگرفته قضا کند و برای هر روز یک مد (که تقریباً ده سیر(750 گرم) است)، طعام یعنی گندم یا جو و مانند اینها به فقیر بدهد. ولی اگر عمداً روزه را نگیرد، باید هم قضا کند و هم کفاره بدهد و هم برای هر روز یک مد طعام به فقیر بدهد.

و اما در مورد نمازهای قضا شده نظرات آیات عظام به این شرح است:

آیة الله مکارم شیرازی(دام ظله): مثلًا نمی‏داند دو نماز بوده یا سه نماز، کافی است مقدار کمتر را بخواند، امّا اگر قبلًا شماره آنها را می‏دانسته، ولی به واسطه سهل انگاری فراموش کرده، احتیاط واجب آن است که مقدار بیشتر را بخواند.

آیة الله فاضل (ره): احتیاط واجب آن است، چنانچه شماره آنها را قبلًا می‏دانسته و بعد فراموش نموده مقدار زیادتر را بخواند.

آیة الله بهجت(ره): چنانچه برای او مشکل نیست و عسر و حرج در کار نباشد، لازم است آن قدر نماز بخواند تا علم پیدا کند به مقدار نمازهای قضا شده یا این که بیشتر نماز قضا خوانده است، و اگر تحصیل علم ممکن نیست، به مقداری که اطمینان پیدا کند، نماز بخواند؛ و اگر آن هم نشد، به قدری که گمان پیدا کند؛ و این احتیاطات، در صورتی است که می‏داند یا احتمال می‏دهد که سابقاً مقدار آنها را می‏دانسته و الّا فقط به قدری که یقین دارد نماز بخواند و در مورد مقدار بیشتر، احتیاط کردن خوب است، ولی ظاهر این است که لازم نیست.

(آیات عظام: گلپایگانی، خوئی، تبریزی، سیستانی، زنجانی، صافی): مسأله کسی که مثلًا چند نماز صبح یا چند نماز ظهر از او قضا شده و شماره آنها را نمی‏داند مثلًا نمی‏داند که سه یا چهار یا پنج نماز بوده، چنانچه مقدار کمتر را بخواند کافی است. ولی بهتر آن است که به قدری نماز بخواند که یقین کند تمام آنها را خوانده است؛ مثلًا اگر فراموش کرده که چند نماز صبح از او قضا شده است و یقین دارد که بیشتر از ده نماز نبوده (خوئی، تبریزی، سیستانی): احتیاطاً ده نماز صبح بخواند.

آیة الله زنجانی(دام ظله): احتیاط مستحب آن است که مقدار بیشتر را بخواند؛ بخصوص اگر شماره آنها را می‏دانسته و فراموش کرده، مثلًا اگر فراموش کرده که چند نماز صبح از او قضا شده و یقین دارد که بیشتر از ده نبوده، به احتیاط مستحب ده نماز صبح بخواند.

منابع:

سایت اسلام کوئیست

توضیح المسائل (المحشی للإمام الخمینی)، ج1